Iqtisodchi ko‘chmas mulk bozorini shaffof qiladigan startap yaratdi: servis qanday ishlaydi

Akmal Baxronov O‘zbekistonning kichik shahri Navoiydan. Startapni ishga tushirishdan avval u turli an’anaviy biznes yo‘nalishlarida o‘zini sinab ko‘rgan – ularning orasida kimyoviy tozalash xizmati va mini-tipografiya ham bo‘lgan. Ammo Akmalni chinakamiga texnologik yechimlar sohasi qiziqtirar edi. Ko‘p o‘tmay, tasodif tufayli u IT sohasiga kirib keldi va ko‘chmas mulk bozoriga mo‘ljallangan mahsulotlar yaratish bilan shug‘ullana boshladi. Shu tariqa UYSOT ekotizimi paydo bo‘ldi – bu quruvchilar (developerlar) haqidagi raqamli ma’lumotlar bazasidir. Ushbu tizim xaridorlar uchun shaffoflikni, sotuvchilar uchun esa o‘z aktivlari va moliyasini yaxshiroq nazorat qilish imkonini beradi.

Digital Business va Astana Hub hamkorligidagi “Markaziy Osiyoning 100 startap tarixi” loyihasi uchun Akmal O‘zbekistonda quruvchilar faoliyatining o‘ziga xos jihatlari, ko‘chmas mulk sohasida raqamli yechimlarning ahamiyati hamda Qozog‘iston bozoriga va MENA mintaqasiga chiqish rejalari haqida so‘zlab berdi.

«O‘zimiz mijozlarga borib, tozalash ishlarini bajarganmiz»

— Akmal, IT-biznesga qachon qiziqa boshlagansiz?

— Tadbirkorlik ruhi menga maktab davridayoq yuqqan. Dastlabki pulimni kichik sinflarga dars o‘qitib topganman. Keyin esa Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universitetida o‘qiyotgan paytimda talabalarga referatlar yozib berib, qo‘shimcha daromad olardim. 2011-yilda o‘qishni tugatib, tajriba orttirish uchun yollanma ishga kirdim. Avval UzEraeAlternator (GM Uzbekistan avtomobillari uchun generatorlar ishlab chiqaruvchi korxona) va investitsiya kompaniyasida ishladim.

O‘sha paytda men Navoiy shahrida yashardim (aholisi taxminan 150 ming kishi), bu shahar Toshkentdan 470 km uzoqlikda joylashgan. 2014-yilda do‘stim bilan birinchi biznesimizni – yumshoq mebel va gilamlarni kimyoviy tozalash xizmatini yo‘lga qo‘ydik. O‘zimiz mijozlarga borib, tozalash ishlarini bajarganmiz. Ammo barcha sa’y-harakatlarga qaramay, biznes kutilgan natijani bermadi. Shundan keyin yana 15 ga yaqin – kichik startaplardan tortib internet loyihalarigacha urinishlar bo‘ldi. Ularning barchasi muvaffaqiyatsiz yakunlandi, biroq har safar xulosa chiqardik va xatolardan saboq oldik.

2018-yilga kelib, bizda kichik veb-studiya paydo bo‘ldi. Oddiy kvartirani ofis sifatida ijaraga olib, u yerda 3-4 kishi ishlardi. Men bir vaqtning o‘zida ham direktor, ham buxgalter, ham marketolog, ham sotuvchi, hattoki tozalovchi ham edim :) Asosan “outsourcing” asosida saytlar tayyorlardik.

— Qanday qilib PropTech (ko‘chmas mulk texnologiyalari) sohasiga kirdingiz? Aynan bu yo‘nalish sizni nimasi bilan o‘ziga tortdi?

— Bir kuni bizga bir qurilish kompaniyasi vakili sayt yasatish uchun murojaat qildi. Ularning ofisiga borganimda, navbatda turgan odamlarning ko‘pligini ko‘rdim. “Nega bu yerda shuncha navbatga turibsiz?” – deb so‘radim. Keyin bilsam, bu – o‘z kvartiralari uchun qarzdorlik to‘lovini amalga oshirishga kelgan mijozlar edi. Men hayron bo‘ldim: “Axir oddiy to‘lov uchun ham shuncha navbat bo‘lishi mumkinmi?”

Hammasi samarasiz ko‘rinardi, chunki kompaniyada mahsulotlar hisobini yuritish uchun dastur ishlatilardi, u aslida do‘konlar uchun yaratilgan edi. Eng yomoni, bu dasturdan faqat bitta menejer foydalanishni bilar edi. Mijozlar hujjatlarni o‘sha xodimdan olib, to‘lov uchun kassaga borishar, so‘ng yana qaytib kelishardi. Hisobchi, kassir va rahbar esa har biri alohida hisobot tayyorlardi. Ish jarayonlari og‘ir, sekin va tartibsiz edi.

Men kompaniya rahbariga sotuv va to‘lovlarni boshqarish uchun yagona CRM tizimi konsepsiyasini taklif qildim. G‘oya unga yoqdi va keyingi uchrashuvdayoq shartnoma imzoladik. Shu tariqa UYSOT’ning birinchi versiyasi ustida ish boshlandi.

Dasturimizning dastlabki versiyasini 9 oyda yaratdik, keyingi 3 oy ichida esa butun quruvchi kompaniya bazasini tizimga ko‘chirdik. Ishga tushgach, mijozlarning qarzdorliklari ikki baravar kamaydi, biznes esa menejerlarga kamroq bog‘liq bo‘ldi. Eng qiziq tomoni – ma’lumotlarni import qilish jarayonida quruvchi kompaniyaning ikki bo‘sh kvartirasi borligi aniqlandi, holbuki rahbar ular allaqachon sotilgan deb o‘ylardi.

Shundan so‘ng tizimni boshqa quruvchilarga ham taklif qildik – ularning aksariyati darhol rozi bo‘ldi. Hatto obuna narxini oshirganimizda ham, ular baribir sotib olishardi. Shunda, biz mijozlar haqiqatan ham pul to‘lashga tayyor bo‘lgan qimmatli mahsulot yaratganimizga amin bo‘ldik. Ammo o‘sha paytda biz Navoiyda yashar va biznesni ham shu yerda yuritar edik. Startapni yanada rivojlantirish uchun esa Toshkentga ko‘chish zarur edi.

«Taxminan 200 ta quruvchiga o‘z mahsulotlarimizni taqdim etamiz»

— O‘zbekistonda hozirgi kunda ko‘chmas mulk bozori qanday ahvolda? Chunki yuqorida aytib o‘tilgan quruvchi “ikki kvartirani yo‘qotgan” voqea juda hayratlanarli eshitiladi…

— O‘sha yillarda holatlar shunday ediki, ayrim quruvchilar hisob-kitobni Excel jadvallarida, ba’zilar esa butunlay qog‘ozda yuritishardi. Natijada bir xil kvartira bir necha mijozga sotilgan holatlar ko‘p uchrardi.

Shuning uchun biz mahsulotimizda birinchi bo‘lib himoya tizimini yaratdik – u orqali bitta kvartirani bir nechta xaridorga sotishning imkoni yo‘q. Shu bilan birga bu yechim quruvchi uchun ham shaffoflikni oshirdi.

UYSOT aynan shunday xatoliklarni bartaraf etish va O‘zbekiston ko‘chmas mulk bozorida xizmatlar sifatini oshirish uchun ishlab chiqilgan. Jarayonlarning shaffofligi tufayli xaridorlarning quruvchilarga bo‘lgan ishonchi oshdi, developerlar esa o‘z aylanmasi va daromadlarini aniqroq tushunadigan, mijozlarning noroziliklari va sud da’volarini deyarli nolga tushirgan tizimga ega bo‘lishdi.

— Quruvchi sizning yechimingiz orqali nimalarga ega bo‘ladi?

— Bizning ekotizimimiz yordamida quruvchi biznesini yaxshiroq nazorat qilishdan tashqari, sotuv hajmini kamida 30% ga oshiradi, kvartira xaridorlarining qarzdorligini esa 20% ga kamaytiradi.

UYSOT marketpleysi esa xaridorga uydan chiqmasdan turib uy topish va ko‘chmas mulk haqidagi eng so‘nggi ma’lumotlarni olish imkonini beradi. Biz qulay interfeys va turli xizmatlar bilan yengil integratsiyaga katta e’tibor qaratganmiz. Biz shunchaki mahsulot emas, balki savdo jarayonlarini yo‘lga qo‘yish bo‘yicha tajriba, tahlilchilarimizning marketing tadqiqotlari va amaliy ekspertizani ham taqdim etamiz.

— UYSOT’ning hozirgi holatini tasvirlab bering: hozirda sizlarda qancha mijoz bor va qaysi bozorlarda faoliyat yuritasiz?

— Hozirda biz o‘z mahsulotlarimizni O‘zbekiston, Tojikiston va Qirg‘izistondagi taxminan 200 ta quruvchiga taqdim etamiz. Bizning ekotizimimiz ikki asosiy yechimdan iborat – developerlar uchun mo‘ljallangan CRM tizimi va ko‘chmas mulk marketpleysi. Unda foydalanuvchilar mavjud uy-joy takliflarini ko‘rib chiqib, to‘g‘ridan-to‘g‘ri quruvchi bilan kelishib xaridni amalga oshirishlari mumkin. Har ikkala tizim o‘zaro sinxronlashgan, shu bois ham sotuvchi, ham xaridor har doim mavjud uylar, ularning tavsiflari va narxlari haqidagi yangilangan ma’lumotni ko‘ra oladi.

— Sizning moliyaviy modelingiz qanday?

— Biz obuna tizimi asosida ishlaymiz. Bundan tashqari, marketpleys orqali o‘tgan bitimlar uchun xizmat haqi sifatida komissiya olamiz.

Bu yo‘nalishni topishda bizga Astana Hub va Google for Startups tomonidan tashkil etilgan Silkway Accelerator dasturida qatnashish juda katta yordam berdi. Bizda marketpleys bor edi, ammo uni qanday monetizatsiya qilishni bilmasdik – har hafta yangi g‘oyalarni sinab ko‘rar edik. Shunday qilib, hozirgi ishlaydigan modelga keldik: foydalanuvchi o‘zi yoqtirgan ko‘chmas mulkni tanlaydi, so‘ngra kontakt ma’lumotlarini qoldiradi. Bizning kol-markaz mutaxassislari ular bilan bog‘lanadi va agar bitim muvaffaqiyatli yakunlansa, biz summaning 1,5 foizini komissiya sifatida olamiz.

— Umuman olganda, Silkway Accelerator dasturidagi ishtirok sizning kutgan natijalaringizni oqladimi?

— Kompaniyani rivojlantirish uchun bilimni doimiy oshirish zarur. 10 kishilik jamoani boshqarishga yetadigan ko‘nikma 100 kishilik jamoaga yetarli bo‘lmasligi mumkin. Men doimo turli tadbirlarda qatnashganman va Silkway Accelerator reklamasini ko‘rib, bu dastur bizga Qozog‘iston bozoriga chiqishda yordam beradi deb o‘yladim: bozorni tushunish, kerakli tanishlar orttirish imkoniyati paydo bo‘ladi.

Bizda juda tajribali mentor bor edi – tadbirkor Dmitriy Beznasyuk. U bizni doimo qulaylik zonasidan chiqarishga undardi. Holbuki, hammasi yaxshidek ko‘rinar edi: asosiy ehtiyojlar qondirilgan, kompaniya foydali, o‘sish bor. Lekin men doimo o‘sish va harakatni xohlardim. Bizning uzoq muddatli maqsadimiz – “unicorn”, ya’ni milliard dollarlik kompaniyaga aylanish.

— “Unicorn” – bu kapitallashuvi kamida bir milliard dollar bo‘lgan kompaniya. Bunday darajaga yetish uchun sizda qanday strategiya bor?

— Biz bu maqsadga 5 yil ichida, ya’ni 2030 yilga qadar yetishimiz kerak. Albatta, hozirgi tajriba va mavjud bozorlardagi ishtirokimiz bu natijaga erishish uchun yetarli emasligini tushunamiz. Shu sababli o‘sishda davom etamiz va yangi davlatlarga chiqishni rejalashtiryapmiz.

«Iqtisodchi sifatida har doim xatarlarni minimallashtirishga intilaman»

— O‘zbekiston bilan birga siz Qirg‘iziston va Tojikistonda ham faoliyat yuritasiz. Nega aynan shu davlatlarni tanladingiz?

— Menga “katta orzular qiling, lekin kichigidan boshlang” degan shior yoqadi. Muvaffaqiyat uchun har doim minimal xatar bilan gipotezalarni sinab ko‘rish kerak. Biz ishimizni Navoi shahridan boshladik – u yerda hammasi yaxshi natija berdi, demak, keyingi bosqichga o‘tish mumkin edi. So‘ng Toshkent bo‘ldi – bu poytaxt, aholisi 3 milliondan oshgan yirik shahar. Bu yerda ham ishlarimiz yurishdi. Shundan keyin boshqa davlatlarni sinab ko‘rish vaqti keldi – biz esa rivojlanish osonroq bo‘lgan nisbatan kichik mamlakatlarni tanladik. Shu tariqa o‘tgan yil oxirida Tojikiston bozoriga, bu yil boshida esa Qirg‘iziston bozoriga chiqdik.

Men boshidanoq yirik kompaniya qurishni istaganman. Iqtisodchi sifatida esa xatarlarni kamaytirishga intilganim sababli, hamma ishni bosqichma-bosqich va ehtiyotkorlik bilan olib boramiz. Tojikiston va Qirg‘iziston O‘zbekistonga juda yaqin mamlakatlar, ular biz uchun mutlaqo begona bozor emas. Albatta, farqlar mavjud, lekin biz shunday xulosaga keldik: agar bizda bu model ishlasa, demak, qo‘shni davlatlarda ham natija beradi.

— Soha boshqacha bo‘lsa ham, yaqinda Digital Business nashriga bergan intervyusida Daryn Online ta’lim servisi asoschisi Asqar Maksat shunday degandi: “Bir bozorda muvaffaqiyatga erishish, boshqasida muammosiz ishlashni anglatmaydi…”

— Albatta, bu to‘g‘ri fikr. Lekin bizning holatda O‘zbekiston, Tojikiston va Qirg‘iziston bozorlarida o‘xshashliklar juda ko‘p. Ular bir xil emas, ammo umumiy jihatlari farqlaridan ko‘proq. Masalan, Tojikiston ham raqamlashtirishda biroz orqada, lekin bu masalani tezda bartaraf etish mumkin. Qirg‘izistonda esa raqamlashtirish darajasi yuqoriroq, shu sababli u yerda boshqa yondashuv kerak bo‘ladi. Xuddi Qozog‘istonda bo‘lgani kabi – sizlarda IT-infratuzilma juda rivojlangan.

Shuningdek, biz MENA va MDH mamlakatlariga chiqishni ham rejalashtiryapmiz. Yil oxirigacha UYSOTni uchta davlatda – Qozog‘iston, Ozarbayjon va Gruziyada ishga tushirishni mo‘ljallaganmiz.

— MENA va MDH mamlakatlari mentaliteti, qonunchiligi va aholining daromadi jihatidan bir-biridan farq qiladi. Turli strategiyalarni qanday uyg‘unashtirasiz va qaysi yo‘nalish sizlar uchun ustuvor?

— Biz uchun MDH mamlakatlari ustuvor yo‘nalishda. Chunki bu bozorlar O‘zbekistonnikiga nisbatan yaqinroq. MENA mintaqasida esa, albatta, boshqa yondashuv zarur bo‘ladi – ehtimol, o‘sha bozor uchun maxsus, o‘ziga xos mahsulotlarni ishlab chiqarmiz.

«2026 yil yakuniga qadar MRR ko‘rsatkichi $1 millionga yetishi kerak»

— Hozircha sizning ekotizimingizda CRM tizimi va ko‘chmas mulk marketing platformasi mavjud. Yaqin kelajakda yana nimalarni ishga tushirish rejalashtirilgan?

— Biz fractional investing – ya’ni “ulushli investitsiya” platformasini yo‘lga qo‘ymoqchimiz. Bu formatda odamlar hatto bitta kvadrat metr uy-joyni ham sotib olishi mumkin. Bunday turar joy investitsiya sifatida olinadi: vaqt o‘tishi bilan narx oshganida, egasi o‘z ulushini sotib, farqdan daromad oladi.

Bu turdagi biznes butun dunyoda tobora ommalashmoqda, chunki kirish qiymati nisbatan past – hatto bir necha ming dollar bilan ham apartamentning bir qismini sotib olish mumkin. Ushbu xizmatni O‘zbekistonda ham, boshqa davlatlarda ham ishga tushirishni rejalashtiryapmiz. Masalan, Dubayda bu tizim blokcheyn texnologiyasi yordamida qonuniylashtirilgan, AQShda ham shunga o‘xshash misollar mavjud. Biz esa bu yo‘nalishda tezda yangi va tez o‘sayotgan bozorga chiqishni istaymiz.

— Ilgari sarmoya jalb qilganmisizlar?

— Akseleratsiya dasturidan so‘ng investitsiya raundini o‘tkazish haqida o‘ylagandik. Ammo biz har doim “Bu mablag‘lar bilan nima qilamiz?” degan savolni o‘zimizga beramiz. Bizga shunchaki kompaniya bahosini oshirish yoki shov-shuv uchun sarmoya kerak emas – bu mablag‘lar real ishlashi kerak.

Hozircha biz Aloqa Ventures fondi va xususiy investor tomonidan $200 ming sarmoya jalb qildik. Bu mablag‘larni bank mahsulotlari bilan integratsiyani ta’minlaydigan yangi xizmatlar yaratishga yo‘naltiramiz.

MENA bozoriga chiqish esa ancha katta investitsiyalar va jiddiy kengayishni talab qiladi – shuning uchun biz u yerda yangi investorlar bilan muzokaralar olib borishni rejalashtiryapmiz. Maqsad – kelgusi yilda $1 million hajmidagi investitsiyani jalb qilish.

— Keyingi yil uchun rejalaringiz qanday?

— 2026-yil davomida kompaniyaning oylik takroriy daromadi (MRR) $1 millionga yetishi kerak – biz aynan shu maqsad sari harakat qilyapmiz. Kompaniyamiz rivojlanmoqda, kuchli jamoamiz bor va biz bir nechta muhim bozorlarda yangi loyihalarni ishga tushiramiz.